تعدادی از آثار طبی رازی در زمان حیات وی مورد استفاده طالبان علم طب بوده و توسط خود او تدریس می شده است. فقط درباره کتاب بزرگ طبی وی به نام ((الحاوی فی الطب))، ((کتاب الحاوی))، ((الجامع الحاضر لصناعه الطب)) در کتاب های مورخان آمده که پس از مرگش منظم شده است. اما بنده ناچیز دریافتم که کتاب ((الحاوی)) در دوران حیات رازی توسط خود او تنظیم شده و این مطلب را وی در یکی دو تا از مؤلفاتش مثلاً در کتاب ((البرهان)) متذکر شده است.در میان آثار طبی رازی چند اثر بسیار ارزنده موجود است، اغلب مورخان مشرق زمین کتاب ((الحاوی)) را بزرگترین و مطلوبترین اثر طبی وی می دانند و آن را ((دایره المعارف طبی)) نام گذارده اند. این مطلب بسیار صحیح است؛ چرا که رازی در این کتاب یک دوره کامل بیماری شناسی (علم الامراض) و جراحی و بیماری های اندام های آدمی از سر تا قدم و یک دوره بهداشت و بیماری های واگیر و بیماری های عفونی و داروسازی و مقام داروشناسی و به طور خلاصه یک دوره کامل از طب و فنون وابسته بدان را شرح داده است. از جمله در این کتاب از دو بیماری آبله و سرخک نیز شرحی ممتع آورده است. کتاب الحاوی و یک یا دو اثر دیگر از آثار طبی رازی از کتب معتبر طب دیروزی است که اغلب مورخان ایرانی و اسلامی و مغرب زمینی بالاتفاق آن ها را شاهکارهای طبی رازی دانسته اند. در میان آثار طبی وی به کتاب بسیار ارزنده درباره دو بیماری آبله و سرخک بر می خوریم. در اینجا قبل از آنکه به تشریح و تجزیه و تحلیل کتاب ((آبله و سرخک)) (کتاب الجدری و الحصبه – مقاله فی الجدری و الحصبه) بپردازم درباره مقام علمی، مخصوصاً طبی رازی چند کلمه ای متذکر می شویم. شناسایی مقام علمی ابوبکر محمد ذکریای رازی از موضوعاتی که مدتها مطمح نظر مورخان و تذکره نویسان و علماء و اطبای جهان قرار گرفته و عده ای از محققان و دانشمندان شرق و غرب باید بدان همت گمارند. این امر پس از مرگ رازی یا احتمالاً در زمان حیات خودش شروع شده است. بدین معنی که چون وی طبیب و شیمیدان ((کیمیاگر)) بزرگی بوده که با تجربه سر و کار داشته و در دوران حیاتش شاهکارهای علمی و درمانی بی نظیری ارائه کرده است، مشهور خاص و عام شده است.
رازی برای دست یافتن به ((اکسیر اعظم)) که پیری را به جوانی تبدیل کند و همچنین ((حجر الفلاسفه)) (حجر الفلسفی) که فلزات کم قیمت را به طلا و نقره بدل نماید، یک سلسله اکتشافات و اختراعات بزرگ از خود به یادگار گذارده است. باید اضافه کنم که برای دست یافتن به دو ماده بالا که بیشتر مورد نظر فرمانروایان و امرا و بزرگان بوده قبل از رازی نیز قدم هایی برداشته شده اما رازی را در این امر سهم بسزایی داشتند. مقام علمی رازی را بسیاری از دانشمندان نیز مورد ستایش و مدح قرار داده اند از جمله:
پس از مرگ رازی مورخان مشرق زمین مانند ((ابن الندیم)) در کتاب معروف خود به نام ((الفهرست)) (فهرس العلوم) و ابن جلجل در کتاب خود به نام ((طبقات الاطباء و الحکما)) و ابوریحان بیرونی در رساله ای که برای فهرست کتاب ها و آثار رازی تألیف کرده و القفطی، در کتاب خود به نام ((اخبار العلماء بالاخبار الحکما)) و ابن ابی اصیبعه در کتاب خود به نام ((عیون الانباء فی طبقات الاطباء)) در باب مقام علمی رازی قلم فرسایی کرده اند.
ابوریحان بیرونی اثری از خود به یادگار گذارده که منحصراً در شرح حال رازی و آثار اوست و بسیار ارزنده است چرا که دانشمندی چون ابوریحان با مقام شامخی که در علوم دوران خود داشته، مقام علمی رازی را بسیار ستوده است.
علاوه بر دانشمندان مذکور در بالا سایر مورخان مشرق زمین نیز اعم از متأخران و معاصران به نوبه خود از مقام بزرگ دانشمند ایرانی تجلیل کرده اند. اما در غرب عده ای از دانشمندان از قرن دهم تا شانزدهم میلادی که به ترجمه و اقتباس کتابهای پزشکان اسلامی پرداخته اند عبارتند از ((ژربردریاک)) و ((قسطنطین آفریقایی)) و ((آرشوک ریموند)) و ((ژرارد و کرمن)) مترجمی که برای اولین بار دو کتاب ((حاوی)) و ((منصوری)) رازی را به زبان ایتالیایی ترجمه کرد و حقی عظیم در باب ترجمه کتاب های طبی اسلامی دارد.
ترجمه آثار رازی چاپ آنها از سال 1484 میلادی به بعد در ایتالیا انجام شد که به ترتیب عبارتند از: کتاب ((حاوی)) و ((منصوری)) و ((آبله و سرخک)).
حال که تا اندازه ای با مقام و اهمیت آثار طبی رازی آشنایی حاصل شد به شرح مختصری از کتاب ((آبله و سرخک)) وی می پردازیم.
دانشمندان ایرانی متأخر و معاصر نیز درباره مقام علمی رازی زحمت ها کشیده اند. از آن جمله شادروان علامه عباس اقبال آشتیانی و استاد سید محمد محیط طباطبایی و دکتر محمد مهدی محقق هستند و از غیر ایرانی ها شادروانان یولیوس روسکا و پاول کراوس و دکتر ماکس میرهوف می باشند که کوشش و سعی همه آنان در احیای نام و مقام علمی رازی بسیار ارزنده است.
کتاب آبله و سرخک رازی
این کتاب از امهات کتب طبی اسلامی ایرانی و به عقیده عده ای از مورخان و استادان تاریخ طب بزرگترین کتاب طب رازی است.
گرچه کتاب ((الحاوی)) دائره المعارف و مجموعه ای بسیار ارزنده در علم طب و فنون وابسته بدان تا زمان رازی است و در آن کتاب های دیگر طبی رازی از دو بیماری آبله و سرخک شروحی آمده ولی کتاب آبله و سرخک مخصوصاً برای این دو بیماری تألیف شده است.
کتاب آبله و سرخک تحقیقاً براساس تجارب و ملاحظات شخصی رازی است که بیماری آبله و سرخک را عمیقاً معاینه و درمان کرده و تجارب بسیار دانشمندانه خود را به رشته تحریر در آورده است و اولین کتابی است که از بیماری عفونی بحث کرده است.
اول بار این کتای توسط ژوالا ونزیا به سال 1496 میلادی (875 هجری قمری) یعنی قریب 560-70 سال پس از مرگ رازی به نام ((کتاب طاعونی)) ترجمه شد و سپس به سال 1548 میلادی توسط و.ژ گوپیل به یونانی و به سال 1558 میلادی توسط کلین در شهر پواتیه از شهرهای فرانسه به لاتین و هم چنین توسط ژ.یوله در سال 1766 میلادی توسط ((مد)) و جان چنینگ به زبان انگلیسی و در سال 1848 میلادی از طرف انجمن سید نهام توسط گرین هیل ترجمه شد و در سال 1866 میلادی ترجمه لاتین آن در لندن تجدید چاپ شد و در سال 1872 میلادی اصل رساله غربی آن در لندن تجدید چاپ شد و در سال 1872 میلادی اصل رساله غربی آن در بیروت توسط اون دیک به چاپ رسید و در سال 1911 میلادی توسط ک.اپیتس به آلمانی ترجمه گردید.
به سال 1344 شمسی متن عربی و ترجمه کتاب با مقدمه و شروح و تعلیقات توسط نگارنده در جشن بزرگداشت رازی از طرف دانشگاه تهران (به شماره 1040) چاپ و انتشار یافت.
از آن گذشته برای احتراز از تطویل مقاله متذکر می شویم که کتاب و ترجمه آن قریب چهل مرتبه در شهرهای بال سوئیس و گوتیننگن آلمان و لندن و پاریس به چاپ رسیده است.
بنابراین بنظر می رسد که کتاب ((آبله و سرخک)) رازی و ترجمه آن به زبانهای مختلف و چاپ آن بیش از تمام کتابهای طبی در تمدن اسلامی صورت گرفته است.
منبع:ravazadeh
